Een gevoel van ironie maakt zich van mij meester. De Staat investeert miljarden in KLM, onze ‘Blauwe Trots[1]’, terwijl, nu de vloot aan de grond staat, de lucht sinds tijden niet zo blauw is geweest.

Met alle persoonlijke emoties die de corona-maatregelen met zich brengen, probeer ik vooruit te kijken naar ‘wat hierna komt’.

Dat vooruitblikken doe ik soms alleen, maar ook vaak samen tijdens een rondje ‘bermafval’ opruimen. De hoeveelheid bermafval blijft mij verbazen. Wat beweegt vooral de liefhebbers van energydrink, snoepjes, McDonalds en sigaretten om hun verpakkingsmateriaal na lediging ter plekke uit hun handen te laten vallen?

Het zal iets te maken hebben met de waardeperceptie van de materialen. Of beter gezegd: de onderwaardering van plastic, papier en blik. De grondstoffen voor deze producten komen allemaal uit de natuur, maar kunnen in hun bewerkte vorm daar niet worden afgebroken. Hergebruik is vaak wel mogelijk.

Terwijl de vuilniszak voller en zwaarder wordt, komen gedachten voor het post-corona tijdperk samen.

Mijn blauwdruk bestaat uit 9 punten en ziet er als volgt uit (en ik nodig je uit tot discussie):

1. Grondrechten

Als jurist begin ik natuurlijk hier mee. Een schone lucht, schoon water[2], biodiversiteit… het zijn grondrechten die thuis horen in onze grondwet en Europese, internationale verdragen. Ze impliceren een (niet vrijblijvende) inspanningsverplichting voor iedereen – overheid, bedrijven en burgers – om ze te beschermen. Deze grondrechten vormen de basis voor maatregelen die nodig zijn voor de punten 2 tot en met 9.

2. Duurzaam / circulair

Bij alles wat we importeren of produceren moet het uitgangspunt zijn dat het product duurzaam / circulair is geproduceerd. We onttrekken in een jaar nooit meer aan de aarde dan wat de aarde in dat jaar kan leveren. Bij ieder ontwerp van wat dan ook betrekken we de hele lifecycle. We stappen over op de Blue Economy. No more earth overshoot day. Naar een toekomst zonder afval.[3]

3. Reizen / transport

Dichtbij en ver weg:

1. We lopen of fietsen zoveel mogelijk. Beweging! Zie ook (6).
2. We gaan alleen nog met auto en trein naar bijeenkomsten, als het fysiek samenkomen toegevoegde waarde heeft en (3.1) geen optie is. Anders Zoomen of Skypen we dat het een lieve lust is.
3. Goedkoop vliegen laten we definitief achter ons. We beseffen de waarde van de blauwe lucht en de prijs van de aantasting daarvan. De hoofdsteden van Europa worden weer leefbaar.

4. Leefomgeving

Pas de eerste drie principes toe bij het ontwerpen en de inrichting van de leefomgeving[4]

1. Faciliteer de biodiversiteit in steden, dorpen en het buitengebied. Van stadslandbouw tot sedumdaken. Creëer en waardeer groene ruimte in steden (lossen we meteen de hittestress op) en daar buiten. Reduceer stikstofuitstoot door kringlooplandbouw stapsgewijs te verplichten.
2. Investeer in het verminderen van het energieverbruik van huishoudens[5] in de bestaande bebouwde omgeving (isoleren).
3. Ontmoedig autogebruik met enige dwang en moedig fietsen en wandelen aan (zie 3 en 6). Richt verbindingen en openbare ruimte in naar het primaire gebruik door fietsers en wandelaars in plaats van automobilisten[6]. Verbeter de toegankelijkheid en duidelijkheid van wegen en stoepen voor minder validen.

5. Energietransitie

De huidige olieproductie is nog maar het begin van het nieuwe normaal, waarin we (als eerste) onze (industriële) energievraag afstemmen op het duurzaam opgewekte energie-aanbod. We gaan alles op alles zetten om de energietransitie een boost te geven. Bijvoorbeeld door het vrachtverkeer over land en water zo snel mogelijk aan te drijven met groene waterstof.

De extreme corona-maatregelen die de overheden wereldwijd getroffen hebben en het geld dat wereldwijd is geïnvesteerd, bewijzen dat het kan: ingrijpen in het dagelijks leven tot achter de voordeur van huishoudens en bedrijven om schadelijk handelen te voorkomen.

Duizelingwekkende bedragen zijn uit diepe zakken gekomen en geïnvesteerd in de maatschappij. Het is een kwestie van willen. We onderkennen de urgentie van de energietransitie en deze is groter dan die van de bestrijding van corona. In het perspectief van de klimaatverandering is er geen onderscheid tussen kwetsbare en niet kwetsbare bevolkingsgroepen. Het treft iedereen.

6. Eerlijk delen

Rijkdom moeten we eerlijker delen[7]. Slachtoffers van corona zijn ouderen met onderliggend lijden en veel mensen met obesitas, vaak armen. Er zijn miljarden in de economie gepompt om het bedrijfsleven te redden. Hoeveel zou het gekost hebben, om deze mensen uit de armoede te halen en obesitas te bestrijden? Ontmoedig een ongezonde levensstijl en bevorder het omgekeerde zowel bij consument als producent. Een gezonde levensstijl moet het uitgangspunt en betaalbaar zijn voor iedereen. (En beweeg, zie 3.1 en 4.3!)

7. Globaliseer eerlijk en met mate

Goedkoop is duurkoop. Goedkope producten van elders komen ons duur te staan, als we ervan afhankelijk blijken te zijn (of milieuproblemen van hier naar daar verplaatsen). Wantrouw goede intenties als ze niet oprecht zijn.[8] Alleenheersers zijn zelden oprecht. We moeten (veel) minder naïef zijn.Bevorder lokale, regionale en Europese duurzame productie, met respect voor mensen- en dierenrechten, een eerlijk loon en een eerlijke prijs. Geen importtarieven, maar een importkeuring: voldoen producten die binnenkomen aan dezelfde eisen, als we aan onze eigen producenten stellen? Wordt de leefomgeving in het land van productie (zie 1 tot en met 4) op dezelfde manier beschermd als wij onze leefomgeving beschermen?

8. Europa

Het blijft behelpen met 27 kikkers in een kruiwagen, maar in een open samenleving en gezien de uitdagingen waar we voor staan (zie 1 t/m 7) is alles beter dan ieder voor zich. Europa voor ons allen. I Love Europa. Let’s make it stronger! Europa is geografisch sterk. In een open samenleving en met samenwerking kan veel bereikt worden. Uitgangspunt: gelijke randvoorwaarden in alle landen; democratie, economie, belastingen en rechten. Wie die rechten met voeten treedt, komt daar niet mee weg.

9. Statiegeld

Tot slot voeren we statiegeld in op alles wat potentieel bermafval is. Dan heb ik óf niets meer om te ruimen, óf levert het rondje ruimen meer op dan een volle vuilniszak. Liever nog staan we de productie van afval niet toe. Verpakkingen zijn biologisch afbreekbaar of leveren (significant) geld op om te recyclen.

Tot slot

En onze Blauwe Trots? Ik weet het niet. Zelf sta ik liever met beide benen op de grond, maar dat is persoonlijk.

Recent heeft de minister alsnog het advies uit 2016 van de Raad voor Leefomgeving en Infrastructuur uit 2016 overgenomen, het mainportbeleid gaat veranderen. Ik hoop dat de minister ook het advies uit 2019 overneemt om de luchtvaart als gewone bedrijfstak te beschouwen overneemt. We zullen zien of KLM zich kan aanpassen. Ik hoop het!

Hoe ziet jouw blauwdruk voor het post-corona tijdperk er uit?

Caren Schipperus

[1] In het FD van 2 mei 2020 verscheen een uitgebreid artikel over de ‘redding’ van KLM door de Nederlandse staat onder de titel ‘Voor onze ‘Blauwe Trots’ trekken we snel de portemonnee’.

[2] In het FD van 17 maart 2020 stond een artikel met de titel ‘Iedereen schoon drinkwater? Dat vergt keuzes en ambitie’, het verwijst naar de duurzame ontwikkelingsdoelen van de VN waarin voor water is afgesproken dat iedereen in 2030 toegang tot schoon drinkwater en schone sanitaire voorzieningen moet hebben.

[3] Het FD van 2 mei besteedt aandacht aan de circulaire economie in een artikel met de titel ‘Naar een toekomst zonder afval’ en het onderschrift ‘We moeten toe naar minder huisvuil. Recyclen dus. Dat wil de burger, zeker die buiten de grote steden, best. Maar je moet het hem niet te moeilijk maken. Hoe vind je de juiste prikkels?’

[4] Volgens Ben van Berkel zal de pandemie het stedelijk gebied doen veranderen (FD 17 april 2020). Alhoewel het artikel veel algemeenheden en futurisme benoemt, zonder erg concreet te worden, is de artist impression bij het artikel een wenkend perspectief voor de leefomgeving zoals veel mensen zich die zullen wensen.

[5] Misschien moeten we zelfs zo ver gaan dat we per huishouden een ‘energiebudget’ of een ‘duurzaamheidsnorm’ gaan vaststellen die bepaalt wat we mogen kopen en verbruiken?

[6] In dit artikel uit het FD van 2 mei wordt koningin fietsen afgezet tegen koning auto en de plek die de auto inneemt in de (beperkt beschikbare) ruimte.

[7] Het nieuwe boek van Thomas Piketty ‘Kapitaal en ideologie’ ligt klaar om te gaan lezen, nadat ik het boek ‘Sapiens Een kleine geschiedenis van de mensheid’ van Yuval Noah Harari uit heb.

[8] Op 28 april 2020 verscheen in het FD een artikel met de titel ‘Waarom het Westen China’s helpende hand wantrouwt’.