Hoge energiekosten of de wens tot verduurzamen: het is voor gebouweigenaren aantrekkelijk zijn om hun panden (beter) te isoleren. Toch is dit niet zo makkelijk als het lijkt. Bij het isoleren van je bedrijfspand of woning, moet er eerst aan de hand van ecologisch onderzoek worden vastgesteld of er geen vleermuizen in de muren kunnen zitten. Dat oordeelde de bestuursrechter op 2 augustus 2023.[1]
Zorgplicht Wet natuurbescherming
Verschillende (beschermde) soorten vleermuizen kunnen zich in spouwmuren ophouden.[2] Het na-isoleren kan voor hen nadelige gevolgen hebben. Om die reden moet bij het na-isoleren rekening worden gehouden met artikel 1.11 Wet natuurbescherming. In dit artikel staat dat ‘een ieder (…) voldoende zorg in acht voor (…) in het wild levende dieren en planten en hun directe leefomgeving’ neemt.
Deze zorgplicht betekent dat als je weet of redelijkerwijs kan vermoeden dat door bepaald handelen nadelige gevolgen worden veroorzaakt voor de dieren, je deze handelingen nalaat. Kan dat niet? Dan moet je de noodzakelijke maatregelen nemen om de gevolgen te voorkomen of deze gevolgen ongedaan maken.[3]
Het geschil
Het geschil bij de bestuursrechter betrof een isolatiebedrijf dat zich bezig houdt met het na-isoleren van spouwmuren. Het bedrijf heeft als werkwijze dat zij met een camera in de spouwmuren kijkt, ook wel ‘endoscopisch onderzoek’ genoemd. Daarnaast loopt het bedrijf met de bewoners een rondje om de woning of het bedrijfspand. Op die manier wordt de eventuele aanwezigheid van vleermuizen vastgesteld. Het isolatiebedrijf stelt dat ze (dankzij deze werkwijze) binnen vijf weken na het uitbrengen van de offerte, kan beginnen met de isolatiewerkzaamheden.
De gemeente stelt dat het door het isolatiebedrijf voorgestelde onderzoek onvoldoende is en dat daarmee de zorgplicht is overtreden. Zij legt het isolatiebedrijf een last onder dwangsom op.
Conflicterende belangen
De rechter stelt vast dat er sprake is van conflicterende belangen: aan de ene kant het belang van het halen van de klimaatdoelen en de financieel-economische belangen van gebouweigenaren. Aan de andere kant geldt het belang van de soorten (de vleermuizen). Om meer inzicht te krijgen in deze conflicterende belangen en de mogelijke gevolgen, heeft de rechter gebruik gemaakt van de amicus curiae-procedure.
De ‘meedenkers’
De amicus curiae-procedure houdt in dat externe personen en organisaties (‘meedenkers’) informatie aanleveren bij de rechter over de maatschappelijke gevolgen die uit een mogelijk oordeel van de rechter volgen. Daarnaast helpen de ‘meedenkers’ bij het krijgen van inzicht in de onderzoeksmogelijkheden naar de aanwezigheid van vleermuizen in spouwmuren.
Vragen van de rechter
Door de rechter is een lijst met vragen opgesteld, die de ‘meedenkers’ konden beantwoorden. Zo vroeg de rechter of endoscopisch en ecologisch onderzoek gebruikelijk en/of geschikt zijn voor onderzoek naar de aanwezigheid van vleermuizen in spouwmuren. Ook vroeg de rechter welke eisen dan aan zo’n onderzoek gesteld moeten worden. Daarnaast vroeg de rechter naar eventuele alternatieve onderzoeksmethoden en de kosten van alle onderzoeksmethoden.[4]
Antwoorden van meedenkers
Vanuit allerlei verschillende ‘meedenkers’ kwam antwoord. Denk aan een stichting die onderzoek doet naar vleermuizen, een vleermuiswerkgroep, een zoogdierenvereniging, maar ook Isolerend Nederland, het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, woningcorporaties en bedrijven uit de isolatiebranche.
De ‘meedenkers’ geven aan dat er op het gebied van woningisolatie veel ontwikkelingen hebben plaatsgevonden, die ook zien op de bescherming van vleermuizen. Deze nieuwe werkwijzen dateren van een later moment dan het moment waarop het isolatiebedrijf haar ‘endoscopisch onderzoek’ deed. Nieuwe ontwikkelingen konden door de rechter niet in het oordeel worden meegenomen. Voor de toekomst kunnen nieuwe ontwikkelingen wel een verschil maken.
Het oordeel van de rechter
De rechter oordeelt dat de manier waarop het betrokken isolatiebedrijf haar werk doet, onvoldoende is. Het bedrijf had ‘niet de noodzakelijke maatregelen getroffen om nadelige gevolgen voor de vleermuis te voorkomen’. De werkwijze van het bedrijf toont niet voldoende aan dat er geen vleermuizen aanwezig zijn. In een spouw zit bijvoorbeeld vaak (bouw)afval, waardoor het zicht niet overal goed is. Daardoor kunnen (sporen van) vleermuizen over het hoofd worden gezien. Ook heeft een vleermuis verschillende verblijven in het jaar, waardoor op meerdere momenten moet worden gekeken of ze in de muur zitten.
Let op!
Het overtreden van de zorgplicht is niet alleen bestuursrechtelijk, maar ook strafrechtelijk handhaafbaar.
Advies
Op diegene die wil na-isoleren, rust een onderzoeksplicht. Wanneer diegene die wil na-isoleren, niet deskundig is in het herkennen van vleermuizen en diens sporen, is het verstandig om een deskundige hiervoor in te schakelen, bijvoorbeeld een ecoloog.
Ecologisch onderzoek naar bijvoorbeeld vleermuizen, neemt veel tijd in beslag. Het is goed om dit te beseffen, niet alleen in het kader van na-isoleren, maar ook bij slopen en verbouwen. Neem ecologisch onderzoek vroegtijdig op bij dit soort plannen. Mijn collega Caren Schipperus heeft in een blog aandacht besteed aan het gebiedsbescherming en soortenbescherming op grond van de Wet natuurbescherming voor projectontwikkelaars. De claim van het isolatiebedrijf (binnen 5 weken starten) was onverstandig.
Heeft u naar aanleiding van deze blog nog vragen? Neem gerust contact met ons op.
[1] ECLI:NL:RVS:2023:2969.
[2] Dit betekent dat het verboden is om opzettelijk vleermuizen te verstoren, hun verblijfplaatsen te vernielen of zelfs om de vleermuizen te doden. Zie art. 3.5 lid 1 Wnb en bijlage IV Habitatrichtlijn.
[3] Artikel 1.11 lid 2 Wnb.
[4] https://www.raadvanstate.nl/contact/meedenkers-vleermuizen-in-spouw/
