In deze blog staan twee uitspraken die relevant zijn voor notaris in de agrarische praktijk centraal. Deze blog volgt op de algemene blog over de zorgplicht.
ECLI:NL:GHARL:2024:559 – erfkwestie / wilscontrole
Op 23 januari 2024 oordeelde het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden in een hoger beroep over de geldigheid van een testament van een erflaatster van een agrarisch bedrijf en de gevolgen daarvan, tussen erfgenamen (eisers in eerste aanleg) en de notaris die het testament had opgemaakt.
Feiten:
en notaris had in 2004 een testament gepasseerd van een in 2014 overleden erflaatster. De erflaatster verbleef destijds op een psychiatrische afdeling en had een dementiesyndroom. De erflaatster wilde met haar testament de voortzetting van het familiebedrijf regelen. De erflaatster had in haar testament haar ene kind (de broer van de eiser in eerste aanleg) tot enig erfgenaam benoemd. Dit had als doel om de voortzetting van het agrarische bedrijf te waarborgen. De andere kinderen (waaronder de eiser) kregen een legaat in de vorm van een bouwkavel, maar werden als erfgenamen uitgesloten.
De nalatenschap bestond uit agrarische grond, bedrijfsgebouwen en ander vermogen. Dit maakte de verdeling juridisch en financieel ingewikkeld.
Maatstaf:
Het hof stelt bij die beoordeling voorop dat een notaris als beroepsbeoefenaar de zorgvuldigheid dient te betrachten die van een redelijk bekwaam en redelijk handelend vakgenoot mag worden verwacht. Op degene die stelt dat de notaris als beroepsbeoefenaar in de nakoming van zijn zorgvuldigheidsplicht is tekortgeschoten, rust de stelplicht en bewijslast van feiten en omstandigheden die dit oordeel kunnen dragen. Van de notaris kan evenwel worden verlangd dat hij voldoende feitelijke gegevens verstrekt ter motivering van zijn betwisting van de desbetreffende stellingen, teneinde degene die hem aanspreekt aanknopingspunten voor eventuele bewijslevering te verschaffen. Voor zover de notaris geen aantekeningen bijhoudt en bewaart van hetgeen hij in het kader van zijn voorlichtingsplicht met de betrokkene heeft besproken, kan dat ertoe leiden dat hij niet aan de zojuist genoemde motiveringsplicht kan voldoen, hetgeen dan voor zijn risico komt. (ECLI:NL:HR:2019:4).
Rechtsvraag:
Had de notaris op de aspecten onderzoeksplicht en wilscontrole aan diens zorgplicht voldaan? De erflaatster moest een goed overzicht hebben van haar vermogen en de gevolgen van haar testamentaire keuzes voor de erfgenamen, wat door haar geestelijke toestand betwijfeld werd. Het testament had grote gevolgen voor de erfgenamen, vooral vanwege de overdracht van het agrarische bedrijf aan één van hen.
Oordeel van de rechter:
Het hof oordeelde dat de notaris niet zorgvuldig had gehandeld door het testament te passeren zonder een gedegen onderzoek naar de wilsbekwaamheid van de erflaatster. Hierdoor kon het testament ongeldig worden verklaard, met mogelijk grote gevolgen voor de bedrijfsopvolging.
ECLI:NL:RBZWB:2023:9646 – ABC transactie / wilscontrole
Op 13 december 2023 oordeelde de rechtbank Zeeland-West-Brabant in een bodemzaak met betrekking tot een A-B-C transactie.
Feiten:
Deze zaak draait om een aantal transacties met percelen landbouwgrond in de periode 2006-2008. Eisers of hun rechtsvoorgangers hebben die percelen gekocht als pensioenbelegging. Zij hoopten daarbij op een waardestijging van de grond als gevolg van een bestemmingswijziging. De landbouwgronden werden gekocht van grondhandelaren (B-C) die de percelen enkele maanden daarvoor zelf in eigendom hadden verworven (A-B). Ook had er verkaveling plaatsgevonden. Bij de totale A-B-C transactie was dezelfde notaris betrokken.
Rechtsvraag:
Heeft de notaris zijn zorgplicht geschonden tegenover de kopers in het kader van de B-C transactie en daarmee niet gehandeld zoals van een redelijk bekwaam en redelijk handelend notaris in dezelfde omstandigheden mocht worden verwacht?
Maatstaf:
In de rechtspraak is bepaald dat de notariële zorgplicht bestaat uit de informatieplicht (ook wel Belehrungspflicht), de onderzoeksplicht en de plicht tot wilscontrole. Onder omstandigheden heeft een notaris ook een bijzondere waarschuwingsplicht. Een notaris mag aannemen dat hij op de juiste wijze aan zijn informatieplicht heeft voldaan indien hij ervan overtuigd is dat de verschijnende personen hebben begrepen wat de inhoud van de akte is. Indien er gepasseerd wordt bij volmacht, moet de notaris op een andere wijze die overtuiging hebben gekregen. In het kader van de wilscontrole moet de notaris actief controleren of de partijen bij de te passeren akte ook willen wat in die akte is opgenomen.
Oordeel van de rechter:
In deze zaak staat vast dat alle kopers bij de transacties B-C zich bij de levering hebben laten vertegenwoordigen door een gevolmachtigde medewerker van de notaris. Hierdoor kon de notaris niet bepalen welke informatie de kopers al dan niet begrepen en waar al dan niet meer voorlichting nodig was. Ondanks het niet in persoon verschijnen van kopers bij het passeren, heeft de notaris zich niet op een andere manier overtuigd dat de kopers de inhoud van de aktes begrepen. Op basis van het terugsturen van de volmachten en het nagenoeg geheel ontbreken van vragen, mocht de notaris niet zonder meer aannemen dat kopers de inhoud van de aktes begrepen. In zoverre is de notaris de op hem rustende informatieplicht onvoldoende nagekomen. Dat geldt ook voor zijn plicht tot actieve wilscontrole. De notaris heeft niet actief gecontroleerd of kopers wilden wat in de op hen van toepassing zijnde akte was opgenomen.
Lees hier de blog over rechtspraak inzake de zorgplicht voor de agrarisch adviseur.
Lees hier de blog over rechtspraak inzake de zorgplicht voor de accountant.
