Van Shell naar Green Deal

Eind mei heeft de rechter bevolen dat Shell het gezamenlijk jaarlijks volume van alle CO2 emissies die verbonden zijn aan de bedrijfsactiviteiten en de verkochte brandstoffen, zodanig moet beperken dat het volume aan het einde van 2030 minimaal zal zijn verminderd met netto 45% in vergelijking met het niveau van 2019 (en netto 100% in 2050).

Scope 1, 2 en 3

Deze uitspraak is direct in werking getreden. Het gaat in deze uitspraak over drie soorten emissies van CO2: directe emissies van de installaties van Shell zelf (“scope 1”), emissies van leveranciers van Shell (“scope 2”) en missies van o.a. de klanten van Shell (“scope 3”).

Er zijn veel nieuwsberichten over de uitspraak verschenen. De vraag die bij mij opkwam is of norm van 45% reductie van CO2 emissies ‘alleen voor Shell’ geldt, of dat je het breder moet zien?

Wat betekent de Shell-uitspraak voor mijn onderneming?

Het antwoord op die vraag staat mijns inziens onomwonden in de uitspraak. De rechtbank heeft namelijk meerdere keren in algemene bewoordingen gesteld dat er internationaal brede consensus is dat ieder bedrijf zelfstandig naar het doel van netto nul emissies in 2050 moet toewerken[1]. Ieder bedrijf moet, aldus de rechtbank, het zijne of het hare doen, ten aanzien van de emissies waar het bedrijf controle en invloed over heeft. De scope en de timing kan per bedrijf variëren.

Dat betekent dat het niet uitmaakt of je “Shell” heet en wereldwijd actief bent of een klein MKB bedrijf bent. Lees daarom toch maar even verder!

Klimaatverandering

Wat mij is opgevallen aan de uitspraak, is dat de rechte onomwonden een aantal basale feiten vaststelt:

• Sinds de industriële revolutie gebruiken we energie die voornamelijk wordt gewonnen door fossiele brandstoffen;
• Bij het verbranden komt CO2 vrij;
• De CO2 hoopt zich op in de atmosfeer en leidt ertoe dat de door de aarde uitgestraalde warmte wordt vastgehouden (“broeikaseffect”);
• De aarde warmt op, de uitstoot neemt steeds verder toe;
• De wetenschap is het er over eens dat de (veilige) temperatuurstijging van de aarde niet hoger mag zijn dan 1,5^o.
• Bij gelijkblijvende emissies is het CO2 budget binnen afzienbare termijn op;
• Het IPCC concludeert in het SR15-rapport dat als we de opwarming van de aarde willen beperken tot 1,5o, dat de mondiale CO2 emissies in 2030 met netto 45% moeten zijn teruggebracht t.o.v. 2010;
• Als dat niet lukt, dan dreigen er (in Nederland) gezondheidsproblemen zoals hittestress, toenemende infectieziekten, verslechtering van luchtkwaliteit, waterproblemen et cetera, de gevolgen zijn nu al merkbaar;
• Nederland heeft een relatief hoge CO2 uitstoot per capita in vergelijking met andere geïndustrialiseerde landen;
• De Europese Unie heeft het streefcijfer van 45% netto reductie inmiddels opgehoogd naar 55%…

Klimaatakkoord Parijs / Klimaatwet

Nadat in Parijs (2015) al was vastgesteld dat de deelnemende landen moeten sterven naar het begrenzen van de opwarming van de aarde tot 1,5^o, is dit inmiddels in Nederland vertaald in de Klimaatwet. Deze wet gaat uit van een reductie van broeikasgassen met 49% in 2030 en een volledige CO2 neutrale energieproductie in 2050. Vooralsnog is de doelstelling die voor 2030 op de agenda staat, alleen mogelijk als de emissiereductie jaarlijks verdubbelt. Ik heb nog geen concrete plannen gezien die in die richting wijzen. Met een demissionair kabinet, schiet dat natuurlijk ook niet op. Volgens het Internationaal Energie Agentschap ziet het er naar uit dat in 2023 de CO2 uitstoot op recordhoogte zal zijn. Niet bepaald een prestatie om trots op te zijn.

Staten en bedrijven

In Parijs is al vastgesteld dat de landen de opgave van de CO2 reductie, niet alleen aankunnen. Ze hebben hulp nodig van – onder andere – het bedrijfsleven. Het bedrijfsleven op haar beurt verwijst (en dat zie je ook in de Shell uitspraak) veelvuldig naar de overheid om met een regelgevend kader te komen.

Green Deal

De Europese Commissie heeft met de recente presentatie van de European Green Deal en een emissiereductie van 55% de lat nog wat hoger gelegd. Begrijp ik de klimaatplannen van Timmermans c.s. goed, dan lees ik vooral dat CO2 beprijzen in alle soorten en maten op alle vormen van emissies door het bedrijfsleven en de burger. De concrete maatregelen moeten nog uitgewerkt worden, maar dat het de Europese Commissie ernst is, daar heb ik geen twijfel bij.

De vraag is natuurlijk: gaat u daar op wachten? Of komt u zelf in actie?

Shell, mensenrechten

Even terug naar de uitspraak van Shell. De rechtbank heeft vastgesteld dat de totale CO2 uitstoot van Shell groter is dan de CO² uitstoot van vele staten. De rechtbank zegt: het is niet in geschil dat de mondiale CO2 uitstoot van Shell bijdraagt aan de opwarming van de aarde en de verandering van het klimaat.

De rechtbank stelt vast dat de reductieverplichting van 45% die volgt uit het Klimaatverdrag van Parijs ook geldt voor een bedrijf als Shell. Shell draagt bij aan gevaarlijke klimaatverandering. Mensenrechten bieden bescherming tegen gevaarlijke klimaatverandering. Mensenrechten dienen ook door bedrijven gerespecteerd te worden. Alhoewel er geen concrete wet is die Shell verplicht tot reductie van de CO2 uitstoot, is het in strijd met de ongeschreven zorgvuldigheidsnorm en daarmee onrechtmatig als Shell geen actie neemt om de emissies te reduceren waar zij invloed en controle over heeft.

Shell moet dus het hare doen, ook als het geld kost en ook als het ten koste gaat van de groei van de onderneming.

MKB praktijk

Een gemiddelde MKB ondernemer heeft niet de CO2 uitstoot of invloed die aan Shell kan worden toegedicht. Ik denk niet dat een MKB ondernemer een onrechtmatige daad kan worden aangewreven wegens schending van een ongeschreven zorgvuldigheidsnorm.

De rechter heeft echter in algemene zin feiten vastgesteld met betrekking tot klimaatverandering op een manier waar geen speld tussen te krijgen is. Ook is in algemene bewoordingen gesteld dat (alle) bedrijven moeten toewerken naar netto nul in 2050. Ongeacht of de uitspraak ‘verstrekkend’ is, is dit ook het uitgangspunt van de aankomende Europese wetgeving.

De vraag is dus hoe ver is uw onderneming? Wat kunt u doen om de CO2 van uw eigen verbruik, dat van uw leveranciers en uw klanten terug te dringen? Hoe zou dit bijvoorbeeld in  inkoopvoorwaarden verwerkt kunnen worden? Hoe kan aanbesteding van een opdracht hierbij een rol vervullen? Welke afspraken kunt u of kan een overheid opnemen hierover bij een gebiedsontwikkeling?

Call to action

Nu is de tijd om in actie te komen. Ik denk dat dit een (concurrentie)voordeel geeft, want hoe minder CO2 in scope 1, 2 of 3, hoe minder heffingen van toepassing zijn.

Ik ben erg gemotiveerd om ondernemers te helpen hun eigen ‘green deal’ voor elkaar te krijgen. Wilt u sparren hierover en heeft u concrete praktische of juridische vragen? Ik denk graag met u mee.

Caren Schipperus

[1] Overweging 4.4.34 en 4.4.52